Kompostowanie, czyli przyspieszanie naturalnego procesu rozkładu martwego materiału organicznego to prosta sztuka, ale jak wszystko w ogrodzie, można praktykować ją na różne sposoby. Nawożąc ogród własnym kompostem zapewniamy roślinom wszystkie potrzebne im substancje odżywcze. Prawidłowo przygotowany kompost jest przyjemny w dotyku a zapachem przypomina glebę albo ściółkę leśną. Dlaczego ziemia uniwersalna ze sklepu nie zastąpi nam kompostu? Dlaczego glebę w mieście warto wzbogacać kompostem i jaki kompostownik wybudować w ogrodzie społecznościowym?
Dlaczego kompostować
Kompost powstały z resztek ogrodowych i kuchennych zawiera substancje odżywcze odpowiednie dla danego środowiska i utrzymuje równowagę ekologiczną. Jest darmowym, dobrej jakości nawozem, którego nie da się zastąpić kupowaną ziemią uniwersalną, czyli torfem.
Dostępna w sklepach ziemia uniwersalna w istocie nie jest ziemią lecz substratem torfowym, który choć dobrze magazynuje wodę i powietrze, jest ubogi w substancję odżywcze. Torf pozyskuje się z torfowisk, czyli mokradeł będących siedliskami roślin i zwierząt rzadkich i chronionych z ogromną różnorodnością gatunkową i liczebnością organizmów żywych. Torfowiska są zbiornikami retencyjnymi, przeciwdziałają suszom stopniowo uwalniając wilgoć do atmosfery. Dodatkowo filtrują wody gruntowe poprzez wychwytywanie związków azotu i fosforu, magazynują też gazy cieplarniane: dwutlenek węgla i metan. Eksploatacja i degradacja torfowisk przyczynia się znacząco do globalnego ocieplenia. Więcej o ochronie torfowisk można przeczytać na stronie Centrum Ochrony Mokradeł.
Kompost z odpadów organicznych jest pełnowartościowym nawozem, który mieszamy z ziemią ogrodową. Kupując tę ziemię na tony, warto ją przekopać kompostem z rodzimych odpadów, wprowadzając w nią lokalne mikroorganizmy i bakterie. Kompost liściowy, z liści ogrodowych albo parkowych jest w przeciwieństwie do ziemi uniwersalnej idealnym, darmowym podłożem do roślin doniczkowych. Można go zrobić na balkonie, w piwnicy, w garażu albo w ogrodzie. Jesienią pakujemy liście do worka foliowego, zamykamy worek, zimą od czasu do czasu zaglądamy i mieszamy liście a na wiosnę ziemia doniczkowa będzie gotowa do użycia.
Kompostować możemy odpady ogrodowe i resztki kuchenne. Szacuje się, że w Polsce 50 do 60% naszych odpadów domowych to odpady organiczne, które można lokalnie przekompostować. Obecnie mieszane odpady organiczne i nieorganiczne trafiają na wysypiska (szacunkowo 75% odpadów miejskich to biodegradowalne materiały organiczne). Tam podlegają procesowi gnicia, w wyniku którego ulatniają się szkodliwe gazy, w tym cieplarniane (m.in. metan i inne węglowodory, dwutlenek węgla, siarkowodór). Wyrzucanie odpadów organicznych na kompostownik pozwala częściowo zredukować nasz wkład w wysypiska, a przemieszanie odpadów kuchennych z ogrodowymi wzbogaci kompost o dodatkowe substancje odżywcze i przyspieszy ich rozkład.
Jaki kompostownik wybudować w ogrodzie społecznościowym
Skrzynię albo pryzmę kompostową najlepiej postawić w zacienionym miejscu, ale tak, by było wygodnie dorzucać odpady z każdego miejsca w ogrodzie. Jeżeli macie dużą działkę i dużo odpadów, możecie założyć kilka kompostowników i sprawdzać, w którym rozkład zachodzi najszybciej i najlepiej.
Forma zbiornika kompostowego zależy od sposobu użytkowania ogrodu i ilości czasu, który chcemy poświęcić na budowę skrzyni. Najprostszą formą jest pryzma kompostowa, którą budujemy prosto na ziemi, co pozwala na swobodne przenikanie mikroorganizmów i bezkręgowców do kompostu. Budując pryzmę na spód kładziemy większe gałęzie i suche patyki dla zwiększenia przepływu powietrza, przekładamy odpady zielone (wysokoazotowe: resztki owoców i warzyw, świeżo ścięta trawa i świeże odpady roślinne, fusy kawy) z brązowymi (wysokowęglowe: trociny, zrębki gałęzi, suche liście, suche odpady roślinne i przesuszona ścięta trawa).
Jeśli uznamy to za konieczne, warstwy możemy przekładać wspomagaczami, najlepiej bogatymi w substancje odżywcze (np. gnojówką z krwawnika lub żywokostu albo mączką glonową). Pryzmę dobrze jest od czasu do czasu przerzucać, w zależności od potrzeby kompostu w ogrodzie; im częściej będziemy przerzucać, tym szybciej uzyskamy gotowy nawóz.
W permakulturze zachwalana jest metoda kompostowania na gorąco, tak zwana metoda Berkeley (Rapid Composting Method powstała na Uniwersytecie Berkeley). Pryzmę o wysokości około 1,5 metra buduje się z odpadów zielonych i brązowych w proporcji 1:30, dodając obornik (jeśli jest dostępny). Można na nią narzucić plandekę, by struktura utrzymywała wilgoć. Kompost Berkeley może być gotowy już w 18 dni, ale wymaga to pracy: po wybudowaniu czeka się 4 dni, potem co 2 dni przez kolejne 14 dni przerzuca się pryzmę, dokładnie mieszając. Przy każdym przerzucaniu sprawdza się wilgoć: kompost powinien być zawsze lekko wilgotny, tak by po ściśnięciu w garści wypłynęło nie więcej niż kilka kropli wody.
Przerzucanie zapobiega procesom gnilnym i dostarcza tlen, co pobudza bakterie tlenowe do dziania. Po przerzuceniu kompost wchodzi w proces rozkładu powodowanego przez bakterie termofilne. Pryzma może osiągnąć temperatury 55-65 °C. Takie warunki neutralizują większość patogenów w odpadach roślinnych zaatakowanych przez pasożyty i choroby, sterylizują nasiona chwastów i inwazyjnych roślin.
W ogrodach społecznościowych zbiornik na kompost potrzebny jest zarówno by uporządkować przestrzeń (zamknąć i ograniczyć kompost), jak też w celach edukacyjnych (by prowadzić warsztaty i łatwo pokazać proces kompostowania).
Trójkomorowa skrzynia kompostowa jest prostym, tanim i uniwersalnym rozwiązaniem, łatwym w budowie i użytkowaniu. Kompostowniki z trzema komorami budujemy z cegieł, z desek drewnianych albo używanych palet. Do podziału na komory można użyć desek albo siatki stalowej. Na rynku dostępne są plastikowe kompostowniki, ale wiele z nich szybko się łamie i kruszy.
Odpady wyrzuca się zawsze do pierwszej komory i po jej zapełnieniu przerzuca się je do drugiej. Gdy pierwsza komora znowu się zapełni, przerzucamy kompost z drugiej do trzeciej komory, a z pierwszej do drugiej, tak by pierwsza pozostała pusta. Przy każdym przerzucaniu mieszamy odpady i dostarczamy tlen sprawiając, że kompost wchodzi w fazę gorącego kompostowania. Przerzucamy nie częściej niż raz na dwa tygodnie, nie rzadziej zaś niż 3 razy w sezonie, gdyż ze wzrostem częstości przerzucania zwiększamy szansę na neutralizację patogenów. W ogrodzie społecznościowym kompostownik skrzyniowy zamykamy daszkiem – najlepiej ażurowym, z siatki stalowej, by woda deszczowa zapewniała wilgoć zwalniając nas z konieczności podlewania pryzmy. Kompostownik warto wyraźnie opisać wyjaśniając, że proces kompostowania przetwarza odpady organiczne w ziemię, informując o korzyściach z kompostowania i o tym, co wrzucać, a czego nie wrzucać.
Przerzucanie kompostu można sobie ułatwić formą bębna kompostowego, czyli rotacyjnym kompostownikiem, w którym intensywnie miesza się świeże odpady, by następnie po kilku dniach lub tygodniach przerzucić kompost na pryzmę albo do skrzyni kompostowej na dalsze leżakowanie.
Różne praktyczne porady dotyczące samodzielnego budowania form kompostowych znajdują się w broszurce Building Your Own Compost Bin: Designs for Your Community opublikowanej przez stan Kalifornia w czasie gdy jej gubernatorem był Arnold Schwarzenegger.
Materiały edukacyjne
Monika Biermaier, Ilse Wrbka-Fuchsig, Kompost i nawóz naturalny, Wyd. RM, Warszawa 2009
Witold Grzebisz, Nawożenie Roślin Uprawnych, tom II, Powszechne Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 2015
Zbigniew Przybylak, 250 eko porad na dobry kompost, roślinne gnojówki, przywabianie owadów, Wyd. Gaj, 2015
Źródła internetowe:
Krzysztof Henel, Dlaczego chronić obszary podmokłe, Dzikie Życie, kwiecień 1999 r.
Wszystko o kompoście od Planet Natural Research Centre, kategoria “Soil & Compost” https://www.planetnatural.com/category/compost/
Brooklyn Botanic Garden, materiały edukacyjne o kompostowaniu www.bbg.org/gardening/composting
Klasyczne i wymyślne projekty kompostowników ogrodowych i społecznościowych: Building your own compost bin: Designs for your community, CalRecycle
Robert D. Raabe, The Rapid Composting Method
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 10 listopada 2015 r. w sprawie listy rodzajów odpadów, które osoby fizyczne lub jednostki organizacyjne niebędące przedsiębiorcami mogą poddawać odzyskowi na potrzeby własne, oraz dopuszczalnych metod ich odzysku (Dz.U. z 2015 r. poz. 93)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. z 2002 r. poz. 1422)
Izabella Mier
Kompostownik – infografika
Wydrukuj plakat i umieść go przy kompostowniku w swoim ogrodzie lub na osiedlu.
