Miasto tętni życiem – dużo dzieje się na ulicach, przystankach, w gwarnych kawiarniach i na nadwiślańskich bulwarach. Parki, aleje drzew, klomby i ogródki działkowe, gdy tylko uważnie im się przyjrzymy, również są pełne życia. Ogród społecznościowy może być źródłem korzyści zarówno dla nas jak i dla zwierząt. Dowiedz się jakie zwierzęta możesz spotkać w mieście, jaka jest ich rola, a także czego potrzebują. Poznasz podstawowe zasady kształtowania ogrodów przyjaznych zwierzętom i gatunki roślin, które warto dla nich uprawiać.
Jakich zwierząt możemy spodziewać się w miejskim ogrodzie
Miejskie ogrody są dla zwierząt miejscem schronienia oraz wygodnym korytarzem ekologicznym, którym mogą się przemieszczać. Dzięki temu nawet w gęsto zabudowanej dzielnicy możemy spotkać:
- ptaki: wróbel, mazurek, sikorki (modraszka, bogatka, czubatka), kos, szpak, dzwoniec, rudzik, gawron, kawka, wrona siwa, sójka, pliszka siwa, kopciuszek, dzięcioł duży, puszczyk, kwiczoł;
- ssaki: kret, jeż, lis, wiewiórka, różne gatunki nietoperzy, kuna domowa, nornica ruda,
- owady: bielinek rzepnik, konik polny, rusałka osetnik, rusałka pawik, modraszek, latolistek cytrynek, pasikonik zielony, biedronka, trzmiel, pszczoła miodna, murarka ogrodowa, różne gatunki ważek (w pobliżu zbiorników wodnych), bzygów, chrząszczy,
- płazy: ropucha szara, ropucha zielona, żaby z grupy żab zielonych, żaba moczarowa, żaba trawna, traszka zwyczajna,
- gady: jaszczurka zwinka, jaszczurka żyworódka, padalec, zaskroniec.
A także wiele innych bezkręgowców, ptaków i ssaków, o ile lokalne warunki siedliskowe im sprzyjają.
Co ogród może dać zwierzętom
Zwierzęta wykorzystują przestrzenie zieleni do poszukiwania pokarmu, wody, schronienia i miejsc lęgowych, dlatego tak ważne jest zapewnienie im:
- dostępu do naturalnego pokarmu (m.in. owoce, nasiona, pyłek i nektar kwiatów),
- dostępu do świeżej i czystej wody,
- schronień i miejsc lęgowych (np. gęstych zakrzewień, żywopłotów, niekoszonych i nieużytkowanych miejsc w ogrodzie, ewentualnie schronień sztucznego pochodzenia, np. budek lęgowych).
Jeśli chcecie zorientować się, co w Waszym ogrodzie będzie najbardziej potrzebne, pamiętajcie by prowadzić obserwacje o różnych porach dnia i odpowiedzieć sobie na kilka pytań:
- Jakie zwierzęta odwiedzają ogród?
- Jakie gatunki zaobserwowaliśmy po drodze?
- Czy w pobliżu jest źródło zasobów wodnych?
- Jak daleko znajdują się kwitnące rośliny, wysokie, dziuplaste drzewa i gęste krzewy?
Dlaczego zwierzęta w ogrodzie są ważne
Ogród może być ostoją dla zwierząt, ale bez ich udziału i nam, ogrodnikom, byłoby ciężko.
- Wiele gatunków zwierząt jest zapylaczami – dzikie pszczoły, motyle, chrząszcze, pszczoła miodna, bzygi, rzadziej ptaki i ssaki. To dzięki nim możemy cieszyć się bogactwem plonów w ogrodzie. Niektóre rośliny, jak na przykład pomidory, są ściśle związane ze swoimi zapylaczami, w tym wypadku – trzmielami.
- Liczne gatunki to drapieżniki. Wśród owadów skorki, biedronki, złotooki doskonale radzą sobie z mszycami. Nietoperze, jeż i liczne ptaki zjadają ślimaki, gąsienice i inne owady, które korzystają z ogrodowych upraw.
- Pamiętajmy też, że dzięki zwierzętom w ogrodzie i my lepiej się czujemy: odprężająco działa śpiew ptaków, obserwowanie owadów (motyli, pszczół, trzmieli) i fotografowanie przyrody.
O czym należy pamiętać tworząc ogród z myślą o zwierzętach
Aby stworzyć ogród przyjazny zwierzętom nie trzeba wiele, na początek warto zastosować się do poniższych wskazówek:
- udostępnij ogród – sprawdź, czy zwierzęta (nie tylko te latające) mogą się swobodnie przemieszczać,
- dbaj o stałą dostępność pokarmu i czystej wody,
- wybieraj rośliny rodzime, unikaj obcych i inwazyjnych. Listę roślin inwazyjnych znajdziesz w publikacji GDOŚ Kodeks Dobrych Praktyk: Ogrodnictwo wobec roślin inwazyjnych obcego pochodzenia.
- przeznacz niewielki skrawek ogrodu na zaciszne miejsce, w którym nie będą prowadzone prace,
- stosuj naturalne nawozy i środki ochrony roślin,
- mądrze i odpowiedzialnie dokarmiaj,
- jeśli zbudujesz sztuczne schronienia, dbaj o ich czystość i bezpieczeństwo,
- ogranicz hałas i sztuczne źródła światła,
- dostosuj termin prac w ogrodzie do potrzeb zwierząt – koś łąkę późnym latem, gdy rośliny zdążą już przekwitnąć, budki lęgowe czyść wczesną jesienią, nie karczuj, nie przekopuj zimą,
- pamiętaj że każdy organizm ma swoją rolę w przyrodzie, nawet jeśli nieraz oznacza to mniejsze plony dla człowieka,
- nie przynoś zwierząt na siłę do ogrodu, wykaż się cierpliwością, poczekaj aż same odnajdą przyjazny dla nich zakątek.
Jakie rośliny posadzić dla różnych grup zwierząt
Wybierając rośliny do ogrodu możemy kierować się ich funkcją użytkową, estetyczną oraz pożytkową. Pamiętajmy jednak, aby wybierać rośliny rodzime, które nie będą stanowiły zagrożenia dla lokalnej flory. Dużym wyzwaniem w planowaniu ogrodu przyjaznego zwierzętom jest posadzenie takich roślin, które zapewnią bazę pokarmową praktycznie przez cały rok.
- Dla ptaków sadzimy: jarząb, dziką różę, głóg, bez czarny, ligustr, rokitnik, tarninę, malinę, berberys, a także: dziewanny, babki, ostrożeń, ostry, chabry, mniszek, wiesiołek, driakwie, łopian,
- Dla trzmieli, dzikich pszczół, pszczoły miodnej: przebiśnieg, cebulica, czosnek, zioła (bazylia, oregano, tymianek, mięta, szałwia), sasanka, orlik, nagietek, nachyłek, drzewa i krzewy owocowe, farbownik, truskawka, nostrzyk, wierzby, cynia, dalia, aksamitka, kosmos, lawenda i wiele innych. Najważniejsze jest zapewnienie taśmy pokarmowej, czyli takie dobranie roślin, aby w sezonie (III-X) w okresie aktywności owadów cały czas coś kwitło. Pamiętajmy też o tym, że nie wystarczy zasiać zioła i warzywa – trzeba pozwolić im jeszcze zakwitnąć!
- Dla motyli: liatra, żmijowiec, floks, chaber, wiciokrzew, budleja Dawida, rozchodnik, kosmos, dalia, cynia, lawenda, kocimiętka, jaskry, koniczyna, różne gatunki traw (dla gąsienic),
- Dla biedronek, złotooków i bzygów: krwawnik, facelia, macierzanka, pokrzywa, nasturcja, budleja Dawida, gorczyca, marchew, rzodkiewki, koper, mniszek.
Domek dla jeża, budka dla sikorki, czy karmnik dla wróbli? Mała architektura dla zwierząt
Oprócz bazy pokarmowej, możemy również zadbać o różne konstrukcje w ogrodzie z myślą o jego przyszłych mieszkańcach.
- Budki dla ptaków – powinny być proste i zbudowane według schematów polecanych przez ornitologów. Każde „upiększenie” budki może spowodować, że straci ona swoją ważną funkcję – ochronę ptasich lęgów. Wystające kołeczki pod otworem wlotowym mogą ułatwić drapieżnikom dostęp do młodych. Modyfikacje dachu, mogą spowodować, że do środka będzie padał deszcz. Ładne, ale zbyt cienkie drewno użyte do budowy, może nie wytrzymać próby czasu. Pamiętajmy też, że nie wszystkie gatunki ptaków mogą żyć blisko siebie. O ile szpakowi to nie przeszkadza, o tyle sikorki (ptaki terytorialne) niechętnie zasiedlą budkę zbyt blisko sąsiada. Wieszając budki należy również pamiętać o ich regularnym czyszczeniu raz do roku, wczesną jesienią.
- Budki dla nietoperzy – jeśli zaobserwujemy w ogrodzie nietoperze, możemy powiesić dla nich schronienie. Będzie ono wykorzystywane do odpoczynku, lęgów, ale raczej nie do zimowania. Budki takie mają wlot od dołu – wąską szparę, przez którą przeciśnie się nietoperz, ale raczej nie inne zwierzęta zainteresowane założeniem tam lęgu.
- Wieże owadzie zwane też hotelami dla owadów – takie konstrukcje mogą powstawać nie tylko z myślą o pszczołach, ale też o biedronkach, motylach, czy skorkach. Można je wypełnić trzciną (koniecznie z tyłu zasklepioną), szyszkami, słomą, glinianymi bloczkami z otworkami (6-9 mm), szczapami drewna. Konstrukcję warto zabezpieczyć siatką, aby utrudnić dostęp potencjalnym drapieżnikom (np. ptakom). Co roku, latem, po wykluciu się owadów, trzeba czyścić otwory oraz wymienić zużyty materiał.
- Domek dla jeża – jeśli wiemy, że w okolicy mieszkają jeże, warto je zaprosić do ogrodu. Najlepszym „domem” dla jeża są pryzmy liści, sterty gałęzi w cichym zakątku ogrodu. Można jednak zbudować domek, który należy wypełnić naprzemiennie warstwą liści i gałązek oraz koniecznie zabezpieczyć przed wilgocią i podtopieniem.
- Poidełka – najważniejsze, o czym należy pamiętać, to stałe uzupełnianie wody i dbanie o jej czystość. Dla ptaków możemy przygotować nieco większe i głębsze konstrukcje. Dla owadów zaś powinny być one raczej płaskie, z możliwością skorzystania z wody, ale bez ryzyka utopienia się. Dobrze sprawdzą się kamienie, czy gałązki ułożone w niewielkiej misie.
- Karmniki – o wiele lepiej jest zasadzić rośliny dostarczające naturalnego pokarmu tworząc tzw. naturalne stołówki. Pozostawianie na krzewach owoców na zimę, zaprzestanie grabienia liści lub pozostawianie w ogrodzie zgrabionych pryzm, przeznaczenie części ogrodu na dziki zakątek, gdzie nie będziemy ścinać roślin po kwitnieniu, to tylko przykłady dobrych praktyk, które z powodzeniem zastąpią karmniki.